Marketteki yiyecekten mağazadaki aksesuar ürünlerine, araba galerilerindeki araçlardan fırındaki ekmeklere kadar her malın fiyatı zaman zaman değişiklik gösterebilir. Bunun nedeni; ürünün üretiminde kullanılan malzemelerin içeriği, makinelerin kalitesi, ham maddeye olan erişim, mala veya hizmete olan talebin değişmesi ve daha birçok neden olabilir.
Peki, malların fiyatlarının sürekli olarak artmasının nedeni nedir? İşte, aslında biz de yazımızda bu konuyu yani enflasyon kavramı hakkında merak ettiklerinizi yanıtlayacağız.
Enflasyon Nedir?
Enflasyon, halk arasında fiyat artışı olarak adlandırılsa da bu tam olarak doğru değildir. Enflasyon, mal ve hizmetlerin fiyatlarının genel anlamda sürekli olarak artma eğiliminde olmasına denir. Yani tek bir üründe fiyat artışının olması enflasyon anlamına gelmez. Enflasyon söz konusu olduğunda 1 yıl önce 100 TL’ye aldığınız çok sayıda ürünü bugün bundan daha yüksek fiyata alacağınız anlamına gelir.
Enflasyon Türleri Nelerdir?
Enflasyon kavramını daha yakından tanıyabilmek için enflasyon türlerinden bahsetmekte fayda var. Enflasyon türleri temelde 3’e ayrılır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Ilımlı enflasyon: Dünyada yaygın olarak görülen enflasyon türlerinden biri olan ılımlı enflasyon, %1- 3 oranında görülen enflasyondur. Burada ileriye dönük olarak fiyatların artması pek öngörülmez. Ayrıca ekonomistler tarafından bu türün ülke ekonomisinin canlılığı açısından yararlı olduğu da düşünülür. Bunun nedeniyse ılımlı enflasyonun üretim ve yatırıma özendirmesidir.
- Yüksek enflasyon: Enflasyon oranı genellikle %8-15 aralığında olduğunda yüksek enflasyon olduğu varsayılır. Bu yüksek oranlar ülke ekonomilerini oldukça olumsuz etkiler ve ilerisi için büyük risk anlamı taşır. Toplumun alım gücünü de büyük oranda düşürür. Ayrıca para birimi hızla değer kaybeder. Yüksek enflasyon sorununun çözülmesi ise kolay olmaz.
- Hiperenflasyon: Aylık enflasyon yüzdesinin örneğin %50 gibi seviyelere kadar çıkması durumuna hiperenflasyon denir. Burada ürünlerin fiyatları dur durak demeden artış gösterir. Ülkenin para birimi de çok ciddi oranda değer kaybeder. Hiperenflasyon sorununun ortadan kaldırılmasıysa son derece zor olur.
Hızlarına göre gruplandırılan enflasyon türleri bu şekilde olsa da bunlara ek olarak önemli bir enflasyon türünden daha bahsetmek gerekiyor.
Çekirdek Enflasyon Nedir?
Çekirdek enflasyon; gıda ve enerji hariç diğer mal ve hizmetlerdeki genel artışı yani enflasyonu ifade eder. Bir nevi enflasyonun geçici etkilerden bağımsız tutarak hesaplanmasıdır.
Burada oran, merkez bankalarında gıda ve enerji gibi kontrol altında olmayan kısımların manşet enflasyondan yani TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) oranından çıkarılmasıyla elde edilir. Çünkü mevsim değişiklikleri, hava koşulları gibi konular fiyat değişikliklerine yol açabilir. Üstelik benzin, doğal gaz, alkol ve tütün ürünleri de arz-talepten bağımsız bir şekilde fiyatlandırılabilir.
Enflasyon Neden Olur?
Enflasyonun ortaya çıkmasının birçok nedeni bulunur. Ancak temelde 3 kaynağı vardır. Bu kaynaklar şu şekilde sıralanabilir:
Talep Enflasyonu
Mal veya hizmet arzının yani bir hizmetin veya malın belirli bir zaman, piyasa ve fiyatla alıcı kişilere sunulmasının toplam talep artışına yetişememesi durumunda olur. Bu kaynağın ortaya çıkmasının nedenleri şu şekilde olabilir:
- Ülke ekonomisi toparlanma sürecine girdiğinde
- İşsizlik oranlarında azalma yaşandığında
- Para arzının artmasıyla tüketimin de artması durumunda
Ülke ekonomisinde arz, talebi karşılayamazsa fiyatlar yükselir. Bu da enflasyona neden olur. Yani ithal edilen ve/veya üretilen mallara olan talebin, ekonominin üretim ve ithalat kapasitesinden yani arzdan hızlı artması durumudur. Böylece az ürüne çok talep olacağı için fiyatlar artar.
Arz Enflasyonu
Diğer adı maliyet enflasyonu olan bu kavram, malların üretilmesinde ve hizmetlerin sunulmasında kullanılan girdilerin fiyatlarındaki artışların enflasyon oranını artırmasıdır. Böylece maliyet artarken toplam arz da azalır. Bu yönüyle talep enflasyonuna benzese de kaynakların farklı olması nedeniyle birbirinden ayrılır.
Yerleşik Enflasyon
İnsanların, var olan enflasyonun ilerleyen süreçte de bu şekilde devam edeceğini düşünmeleri üzerine ekonomik durumlarını aynı şekilde sürdürebilmek için sundukları mal veya hizmetlerin fiyatlarını gelecekteki enflasyon tahminlerine göre artırmaları durumudur. Yani mallarını sunanların, malların bedelini belirlerken gelecekte beklenen enflasyon farkını önceden almaya çalışmaları sonucunda olan enflasyondur.
Enflasyonun Etkileri Nelerdir?
Enflasyonun ılımlı olması bir sorun teşkil etmese de yüksek oranda yaşanan enflasyon, ülke ekonomisi için tehlikelidir. Enflasyonun topluma olan olumsuz etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Gelir dağılımında adaletsizlik
- Yatırımlarda azalma
- Tasarruf etme eğiliminde azalma
- İş belirsizliklerinde artış
- Borçlanma maliyetlerinde yükseliş
Tüm bunlara ek olarak bir ülkede enflasyonun artması, ülkenin para biriminin değerini de düşürür. Bu da ülke ekonomisi için çözülmesi zaman alacak sorunlara yol açabilir.
Enflasyon Nasıl Hesaplanır?
Resmi enflasyon oranları ülkemizde Türkiye İstatistik Kurumu yani TÜİK tarafından hesaplanır. Bu hesaplama 2 farklı fiyat endeksine göre yapılır. Bu endeksler şöyledir:
- ÜFE (Üretici Fiyat Endeksi): ÜFE, satılan ürünlerin üreticiden çıktıktan sonra fiyatlarındaki değişimi ölçer.
- TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi): TÜFE; ulaşım, gıda gibi tüketim mal ve hizmetlerin ücretlerindeki ağırlıklı ortalama fiyatları inceleyen bir ölçüdür.
Ancak bu hesaplamanın işlemleri biraz kafa karıştırıcı olabilir. Bu nedenle dilerseniz enflasyon hesaplayıcısı aracını kullanarak enflasyon hesaplaması yapabilirsiniz.
Verdiğimiz bilgilerin yararlı olduğunu umar, sağlıklı günler dileriz.