İşçi ve işveren arasında zaman zaman anlaşmazlıklar çıkabilir. Bu anlaşmazlıklar sonucunda da çalışanlar, topluca çalışmayarak faaliyeti durdurarak grev yapabilir. “Peki, böyle bir durumda işveren ne yapabilir?” diye merak ediyorsanız lokavt kavramı ile tanışmanın zamanı geldi.
O halde gelin; lokavt nedir, nasıl uygulanır ve şartları nelerdir, incelemeye başlayalım.
Lokavt Nedir?
Lokavt, genel olarak işverenin bir iş yerinde çalışan işçilerin tamamını veya bir kısmını geçici olarak işten uzaklaştırarak çalışmayı durdurması olarak tanımlanabilir. Bu durum, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamında düzenlenmiş olup belirli kurallara ve yasal prosedürlere tabidir.
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 59. maddesinde lokavt açıkça tanımlanır. Kanuna göre iş yerinde faaliyetin tamamen durmasına neden olacak tarzda, işveren veya işveren vekili tarafından kendi kararıyla veya bir kuruluşun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasına lokavt denir. Yani lokavt; çalışanların değil, işverenin kararıyla uygulanan bir iş bırakma eylemidir.
Lokavt Çeşitleri Nelerdir?
Lokavt tanımında da belirttiğimiz gibi usul ve uygulama şartları kanun çerçevesinde belirlenmiş bir durumdur. Buna göre de lokavtın temel olarak kanuni ve kanuni olmayan şekilde iki çeşidi bulunur.
Kanuni lokavt, kanunda belirtilen usul ve şartlara uyarak uygulanan lokavt türüdür. Yani toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması ve işçi sendikasınca grev kararı alınması durumunda işveren de kanuni lokavt hakkını kullanabilir. Yani bir işverenin lokavt kararı vermesi için öncelikle grev ilan edilmesi gerekir. Buna göre de lokavt için bir saldırı değil, işveren açısından bir savunma yöntemi denmesi mümkün.
Grev ilanı olmadan işveren tarafından işçilerin iş yerinden uzaklaştırılması durumu ise kanuni olmayan lokavttır. Ancak böyle bir durum kanuna aykırı olduğu için kanun dışı lokavt yapılması halinde işçiler iş sözleşmelerini haklı nedenle feshedebilir. İşveren, bu işçilerin lokavt süresine ilişkin iş sözleşmesinden doğan bütün haklarını bir iş karşılığı olmaksızın ödemek ve uğradıkları zararları tazmin etmekle yükümlüdür.
Lokavt Nasıl Uygulanır?
Lokavt, toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması ve işçi sendikası tarafından grev kararı alınması halinde uygulanabilir. Ancak uygulama sırasında kanun hükümlerine uyulması gerekir. Çünkü kanunda da belirtildiği lokavt, belirli işler için uygulanamaz ve iş kapsamı uygulanabilecek türden olsa bile işçiler grev kararı almadan işveren lokavt ilan edemez. Kanuna uygun bir şekilde lokavt kararının alınması için işçiler tarafından bir grev kararı alınmış olması ve bunun işverene bildirilmesi gerekir.
Buna göre kanuni bir lokavtın uygulama aşamaları şu şekilde sıralanabilir:
- Uyuşmazlığın Ortaya Çıkması: Toplu iş sözleşmesi sürecinde işçi sendikası ile işveren arasında anlaşmazlık çıkması gerekir.
- Arabuluculuk Süreci: İşçi ve işveren tarafları arasında uzlaşma sağlanamazsa arabuluculuk sürecine gidilir.
- Grev Kararı Alınması: Anlaşma olmaması halinde işçilerin grev kararı alması ve bunu ilan etmesi gerekir.
- Lokavt Kararı Alınması: İşveren sendikası, grev kararına karşılık olarak lokavt kararı alabilir.
- Bildirim ve Uygulama: Lokavt kararı, ilgili resmi mercilere bildirilerek işçilerin iş yerine girişleri engellenir.
Grev ve Lokavt Arasındaki Fark Nedir?
Grev ve lokavt, birbirleri ile bağlantılı olsalar da uygulayan kişiler ve uygulama süreci açısından farklılaşırlar. Bu iki kavram arasındaki farkları ise şu şekilde karşılaştırmak mümkün:
| Özellik | Grev | Lokavt |
| Kim Tarafından Uygulanır? | İşçiler ve işçi sendikası | İşveren ve işveren vekili |
| Amaç | Toplu iş sözleşmesinde çıkan anlaşmazlıklar sonu işçilerin hakkını savunması | İşçilerin grev kararı sonucu işverenin işçileri iş yerinden uzaklaştırması |
| Süreç | İşçilerin işi bırakması ve iş yerine gelmemesi | İşverenin işçileri iş yerinden uzaklaştırarak çalıştırmaması |
Farklarından da anlaşıldığı gibi temel olarak bu iki kavram, uygulamaya koyan taraf açısından farklılaşır. Ayrıca işçi ve işveren arasında yaşanan anlaşmazlıklar sonucunda doğan bu yöntemlerin kanun çerçevesinde ilerlemesi için öncelikle işçiler tarafından grev ilan edilmesi gerekir. Grev ilanından sonra işveren, lokavt kararı alabilir. Bu nedenle grev ve lokavt, aynı zamanda birbirleri ile bağlantılı iki kavramdır.
Hangi Durumlarda Grev ve Lokavt Yapılamaz?
Bazı iş yerlerinde işin niteliğinden kaynaklı olarak işçi ve işveren arasında anlaşmazlık olsa bile grev ve lokavt yapılamaz. Kanunun 62. maddesinde belirtilen grev ve lokavt yasağı olan işleri ise şu şekilde sıralayabiliriz:
- Can ve mal kurtarma işlerinde; cenaze işlerinde ve mezarlıklarda; şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğal gazdan başlayan petrokimya işlerinde,
- Başladığı yolculuğu yurt içindeki varış yerlerinde bitirmemiş deniz, hava, demir ve kara ulaştırma araçlarında,
- Millî Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen iş yerlerinde; kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve hastanelerde grev ve lokavt yapılamaz.
Ayrıca bu işlere ek olarak işin niteliği bakımından sürekli olmasında teknik zorunluluk bulunan işlerde faaliyetin devamlılığını veya iş yeri güvenliğini, makine ve demirbaş eşyalarının, ham maddelerin bozulmamasını ya da hayvan ve bitkilerin korunmasını sağlayacak sayıda işçi, kanuni grev ve lokavt sırasında çalışmak, işveren de bunları çalıştırmak zorundadır.
Lokavtı Sona Erdirme Kararı Nasıl Alınır?
İşçi ve işveren anlaşmazlığından ortaya çıkan grev ve lokavtın sona ermesi için taraflar arasında anlaşma olması gerekir. Anlaşma yapıldığı takdirde grev ve lokavt sona erdirilir. Sona erdirme kararı ise kararı alan tarafça ertesi iş günü sonuna kadar yazı ile karşı tarafa ve iş yerine bildirilmelidir.
Bunun yanı sıra grevi uygulayan işçi sendikasının veya lokavt ilan işveren sendikasının kapatılması veya feshedilmesi halinde de lokavt kendiliğinden sona erer. Ayrıca grevi uygulayan sendikanın, iş yerindeki üyesi işçilerin dörtte üçünün sendika üyeliğinden ayrıldıklarının tespit edilmesi halinde grevin sona erdirilmesi için mahkemeye başvurulabilir.
Kısacası lokavt, işverenlerin toplu iş anlaşmazlıklarında başvurabileceği önemli bir yöntemdir. Ancak yasal çerçevede uygulanması gereken bir süreçtir ve her durumda uygulanamaz. Bir işçinin çalışmasının engellenmesi, ancak işten çıkması veya çıkarılması ile olabilir. Bunu yaparken de hem işverenin hem de çalışanın haklarının belirlenmesi için çalışanın işten çıkış nedeninin bildirilmesi önemlidir. “Peki, bu bildirim nasıl yapılır?” diyorsanız iş sözleşmesinin sonlanma nedenini belirten işten çıkış kodlarını öğrenmek için “SGK İşten Çıkış Kodları Nelerdir?” yazımızı okuyabilirsiniz.
MAPFRE Sigorta